İsimler, isim soylu sözcükler ve fiil türündeki bütün kelimeler; nesneleri ve hareketleri tek tek karşılayan, onların tek tek adları olan kelimelerdir. O nesneleri ve hareketleri bazı çeşitli yönleri ile daha geniş olarak ifade etmek için tek kelimeden daha fazla sözcüğe ihtiyaç duyarız. Yani tek bir kelimenin karşılayamadığı, tek kelime olarak karşılıklarının, adlarının bulunmadığı; daha geniş dil birlikleri ile ifade etmek zorunda olduğumuz durumlar vardır. İşte bu durumda birbiriyle ilgisi olan, biri diğerini sahiplik (iyelik) yönünden tamamlayan, en az iki isimden oluşan kelime gurubuna başvururuz ki bunlara biz “isim tamlamaları” diyoruz.

Örneğin; resimde görülen nesneye sadece “düğme” demek onu tam anlamıyla tarif etmediğimiz anlamına gelir. Çünkü düğme bu nesneyi tarif etmek için çok genel bir sözcük iken; resimdeki “ceketin düğmesi” ifadesi daha net bir şekilde nesneyi tanımlamaktadır.
En az iki tane ismin oluşturduğu isim tamlamalarında birinci isim “tamlayan” ikinci isim ise “tamlanan” olarak görev yapar.
Tamlayan Tamlanan
Sınıfın kapısı
Cep telefonu
Çelik tencere
Evimin bahçesinin çicekleri
İsim Tamlamaları Çeşitleri
İsim tamlamaları çeşitlerine geçmeden önce bilmemiz gereken şey tamlayan ve tamlanan denilen iki unsurun çeşitli ekler almasıdır. İsimler arasındaki bağlantıyı kurarak tamlama oluşmasını sağlayan bu eklere “tamlama ekleri” denir. Peki hangi eklerdir bu tamlama ekleri ? Aşağıda inceleyelim:
Tamlayan Ekleri (İlgi Hali Eki, Genitif Eki) | Tamlanan Ekleri (İyelik, Sahiplik Eki) |
---|---|
-ın, -in, -un, -ün, -(n)ın, -(n)in, -(n)un, -(n)ün. | -ı, -i, -u, -ü, -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü. |
Ceketin | düğmesi |
Yolun | sonu |
Kanape(n)in | rengi |
İşte isim tamlamaları bu ekleri alıp almama durumlarına göre çeşitlere ayrılmışlardır. Dört çeşit isim tamlaması vardır:
1-Belirtili İsim Tamlamaları
2-Belirtisiz İsim Tamlamaları
3-Takısız İsim Tamlamaları
4-Zincirleme İsim Tamlamaları
1-Belirtili İsim Tamlaması
Belirtili isim tamlaması hem tamlayan (1. isim) hem de tamlananın (2. isim) tamlama eklerini almış olduğu isim tamlamasıdır. Bir tamlamanın “belirtili isim tamlaması” olabilmesi için;
- İki tane isimden oluşması,
- Ayrıca her iki isim de tamlama eklerini almış olması yani birinci isim tamlayan ekini (ın, in, un, ün), ikinci isim de tamlanan ekini (ı, i, u, ü) alması gerekir.
Belirtili İsim Tamlaması Örnekleri
Tamlayan (1. İsim) | Tamlanan (2. İsim) |
---|---|
Taşın | üstü |
evin | yolu |
yemeğin | tadı |
havuzun | dibi |
kaderin | cilvesi |
hayatımın | anlamı |
zamanın | değeri |
müziğin | etkisi |
otobüsün | tekeri |
NOT: Belirtili isim tamlamalarının tamlayanı ya da tamlananı zamir olabilmektedir. “Ben” ve “biz” kişi zamirlerinde tamlayan eki ve tamlanan eki “-im ve -imiz” şeklinde değişiklik gösterir.
Bizim evimiz,
Benim kararım,
Onun hedefi,
Bazılarının cildi,
Odanın biri,
Ünlülerin birkaçı,
Tellerin bazıları,
Bunların şeyi
NOT: Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına bir veya birden fazla sözcük girebilmektedir.
Kitabın yırtık sayfası
(Tamlananı niteleyen bir sıfat girmiştir.)
Yarimin gül kokan nefesi
(Tamalananı niteleyen bir sıfat gurubu girmiştir.)
NOT: Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir. Dikkat ederseniz özellikle şiirlerde bu yola sıkça başvurulur.
Sevgisi her şeye değerdi annemin.
Bu konudaki tek eksiği hızlı okuyamamaktı Elif‘in.
NOT: Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan cümle içinde kullanılmamış olabilir, ya da tamlanan eki düşmüş olabilir. Biz bunu cümledeki anlamdan çıkartabiliriz.
Odası darmadağın olmuştu.
(Ahmet’in odası)
Kimsesi olmadığı için bakım evine alındı.
(Kadının kimsesi)
Bu arsa onların. (onların arsası)
Bu arsa onların arsa. (onların arsası)
2-Belirtisiz İsim Tamlaması
Sadece tamlananın (2. ismin) ek aldığı (-ı, -i, -u, -ü iyelik ekleri), tamlayanın (1. ismin) ek almadığı (-ın, -in, un, ün ilgi hali ekleri) isim tamlamalarıdır. Tamlanan eki sesli bir harfle biten bir sözcüğe gelirse araya kaynaştırma harfi girer.
Belirtisiz İsim Tamlaması Örnekleri
Tamlayan (1. İsim) | Tamlanan (2. İsim) |
---|---|
Sabah | rüzgar-ı |
Hazine | avcı-(s)-ı |
Deniz | su-(y)-u |
Çanakkale | Boğaz-ı |
Gül | bahçe-(s)-i |
Fotoğraf | yarışma-(s)-ı |
Türkçe | öğretmen- i |
Nar | ağac-ı |
Türk | asker-i |
Parfüm | şişe-(s)-i |
NOT: Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına hiç bir sözcük girmez. Bu kurala aykırı kullanımlar bulunmaktadır fakat yanlış olarak değerlendirilir.
Kırşehir eski milletvekili (Yanlış) ✘
Eski Kırşehir milletvekili (Doğru) ✓
NOT: Belirtisiz isim tamlaması halinde olan yer ve mekan adları oldukça fazladır.
İstanbul Boğazı, Harran Ovası, Tuz Gölü, Bartın Kalesi, Dolmabahçe Sarayı, Kızılay Meydanı, Fatih Sultan Mehmet Köprüsü
NOT: Bazı birleşik kelimeler belirtisiz isim tamlaması şeklinde oluşturulmuşlardır.
aşçıbaşı, yüzbaşı, hanımeli, kadınbudu, kuşburnu, keçiboynuzu, kargaburnu
NOT: Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan yer değiştiremez.
3-Takısız İsim Tamlaması
Hem tamlayanın (1. ismin) hem de tamlananın (2. ismin) hiçbir tamlama ekini almadığı isim tamlamalarına “takısız isim tamlaması” denilmektedir. İki sözcük de tamlama eki almadığında birbirini nasıl tamamlayarak anlamlı bir kavram oluşturacak dersiniz?
Örnek:
Demir parmaklık
(1. isim) (2. isim)
(tamlayan) (tamlanan)
Şöyle ki; burada iki sözcüğün birbirini tamamlaması yönünden önemli olan iki durum vardır. Bunlar:
a- Tamlayan (1. isim), tamlananın (2. ismin) neyden yapıldığını belirtir. Yani tamlanan olan sözcükte belirtilen varlığın yapımında kullanılan maddenin ne olduğunu bize tamlayan vermektedir.
ÖRNEKLER
Tahta kaşık, Deri mont, Bakır tel, Demir kapı, Gümüş kemer, Yün çorap, Çelik tencere, Ahşap ev, Taş duvar,
İPUCU: Bu tamlamaların takısız isim tamlaması olup olmadığını anlayabilmek için tamlayandan sonra “(-den, -dan) yapılmış” ifadesini kullanarak sağlama yapabilirsiniz.
Demir (den yapılmış) kapı
Bakır (dan yapılmış) tel
b- Tamlayan (1. isim), tamlananın (2. ismin) neye benzediğini belirtir.
ÖRNEKLER
Demir yumruk , Altın saç, Selvi boy, Kalem kaş, Badem göz, Kömür göz, Deniz gözlü, İnci diş, Aslan asker, Tilki adam,
ÖNEMLİ NOT: Takısız isim tamlamaları, sıfat tamlamaları ile sık sık birbiriyle karıştırılmaktadır.
ÖRNEĞİN:
Tilki adam (takısız isim tamlaması) (nasıl adam: tilki adam)
Benzeyen: adam
kendisine benzetilen: tilki
niçin benzetildiği: kurnaz olması
Yukarıdaki örnekteki gibi takısız isim tamlamalarında benzeyen
ile kendisine benzetilen arasında “niçin benzetildiğini” söyleyebileceğiniz gizli bir unsur (benzetme yönü) bulunmaktadır. Yani adam tilkiye “kurnaz” olması bakımından benzetilmiştir.
Kurnaz adam (sıfat tamlaması) (nasıl adam: kurnaz adam)
Yukarıdaki sıfat tamlamasında ise adam herhangi bir şeye benzetilmeden adamın niteliği vurgulanmıştır. Yani tamlama direk benzetme yönü ile oluşturulmuştur. Takısız isim tamlamalarında olması gereken ise “benzeyen” ve “kendisine benzetilen” dediğimiz iki unsurdur.
Aşağıdaki örnekleri karşılaştıralım:
Demir yumruk: Neye benzediği (takısız i. t.)
Sert yumruk: Yumruğun niteliği (sıfat tamlaması)
Aslan asker: Neye benzediği (takısız i. t.)
Cesur asker: Askerin niteliği (sıfat tamlaması)
Kömür göz: Neye benzediği (takısız i. t.)
Siyah göz: Gözün niteliği (sıfat tamlaması)
4-Zincirleme İsim Tamlaması
Zor ve fazlasıyla karışık olduğu zannedilen “zincirleme isim tamlaması”nı rahatlıkla görebilmenin, aslında yukarıda anlatılan tamlamalara hakim olmanıza bağlı olduğunu biliyor muydunuz?
Zincirleme isim tamlaması, en az üç ismin birbirini tamlama kuralları çerçevesinde tamamlayarak, bir varlık ya da kavramı karşılar hale gelmesidir” şeklinde tanımlanabilir. Bu bazen belirtili, belirtisiz veya takısız isim tamlamasının başka bir isimle birleşmesiyle; bazen de belirtilen tamlamaların yine kendileri gibi başka bir tamlama ile birleşmelerinden meydana gelir.
Zincirleme İsim Tamlaması Örnekleri
Sırasıyla; bir isim tamlaması ve bir isim, tamlama eklerinin de sayesinde birleşerek zincirleme isim tamlaması oluşturabilir. Bu durumda zincirleme isim tamlamasının tamlayanı “isim tamlaması”ndan, tamlananı “isim”den meydana gelmiş olur.
B.li i. t. Tyn. | Tyn. Eki | isim Tmn. | Tnn. Eki | Zincirleme İ.T. |
---|---|---|---|---|
Bahçenin kapısı | (n)ın | kol | u | Bahçenin kapısının kolu |
Ali’nin annesi | (n)in | el | i | Ali’nin annesinin eli |
Sınıfın duvarı | (n)ın | sıva | (s)ı | Sınıfın duvarının sıvası |
B.siz i. t. Tyn. | Tyn. Eki | isim Tmn. | Tnn. Eki | Zincirleme İ. T. |
---|---|---|---|---|
Ses teli | (n)in | kalınlık | ı | Ses telinin kalınlığı |
Kayısı ağacı | (n)ın | çiçek | i | Kayısı ağacının çiçeği |
Göz bebeği | (n)in | renk | i | Göz bebeğinin rengi |
T.sız i. t. Tyn. | Tyn Eki | isim Tmn. | Tnn. Eki | Zincirleme İ.T. |
---|---|---|---|---|
Demir kapı | (n)ın | kol | u | Demir kapının kolu |
Deri mont | un | koku | (s)u | Deri montun kokusu |
Mermer saray | ın | görüntü | (s)ü | Mermer sarayın görüntüsü |
Sırasıyla; bir isim ve bir isim tamlaması, tamlama eklerinin de sayesinde birleşerek zincirleme isim tamlaması oluşturabilir. Bu durumda zincirleme isim tamlamasının tamlayanı “isim”den, tamlananı “isim tamlaması”ndan meydana gelir.
İsim Tyn. | Tyn Eki | İsim. Tam. Tyn. | Tnn. Eki | Zincirleme İ.T. |
---|---|---|---|---|
Çocuk | un | ses tonu | – | |
Gitar | ın | çelik tel | i | Gitarın çelik teli |
İki tamlama birleşerek zincirleme isim tamlamasını meydana getirebilir. Bu durumda tamlayan “1. tamlama”, tamlanan ise “2. tamlama” olarak kabul edilebilir.
1.Tamlama | Tyn Eki | 2.Tamlama | Zincirleme İ.T. |
---|---|---|---|
Suat’ın annesi | (n)in | gözlük kabı | Suatın annesinin gözlük kabı |
Okulun bahçesi | (n)in | çöp kutusu | Okulun bahçesinin çöp kutusu |
Eskişehir yolu | (n)un | asfalt işleri | Eskişehir yolunun asfalt işleri |
Filenin sultanları | (n)ın | smaç sayısı | Filenin sultanlarının smaç sayısı |
Teşekkürler ben bir öğretmenim ve gerçekten bir öğrencinin anlayabileceği gibi ben de öğrencilerime bunları getirdim ve gayet iyi anlayan oldu ve gençler argo kullanmadığımız için teşekkürler iyi günler dilerim.
Videoda bile öğrenemediğimi yazılarınızda öğrendim Allah razı olsun sizden çok iyi anlatmışsınız tebrik ederim.
Gerçekten çok faydalı anlaşılır bir site. Çok yardımcı oldunuz, teşekkürler.
Şu takısız isim tamlamasını en iyi anlatan site bu site. Bazıları yufka yürek, aslan asker gibi tamlamalara sıfat tamlaması diyebiliyor. Lütfen onlara itibar etmeyiniz.
Emeklerinize sağlık bir konu ancak bu kadar güzel ve net anlatılabilirdi.
Gerçekten süper bir site sadece bu konuda değil bütün konularda harika anlatıyor. Teşekkür ederim Türk dil performans ödevimi buradan yaptım iyi günler dilerim.
Gerçekten uğraştığınız için teşekkürler çok güzel olmuş mükemmel 🙂
Gerçekten 3 yıldır anlamadığım konuyu çok güzel anlatmışsınız anladım emeğinize sağlık.
Vallahi kardeşim o kadar aradım en iyi açıklamalar sende helal olsun.
Güzel bir site bence. Bu konuları Türkçe dersinde gördük bu siteden bir daha tekrar edince aklıma daha iyi giriyor. Herkese bu siteden çalışmalarını öneririm.
Cidden çok işime yaradı çok teşekkür ederim. Salı günü sınavım vardı gerçekten çok iyi anlatmışsınız tekrar çok teşekkür ederim.
Allah razı olsun bunu yapandan. Çok fazla işime yaradı.
Türk Dil Bilgisi adlı adını bilmediğim abla veya abi keşke öğretmenimiz olsaydınız. Bilgi konusunda emin olun ki Türkiye 1.si olurum.
Valla ben üniversite öğrencisiyim Türk Dili sınavım var yarın çok güzel hazırlamışsınız emeklerinize sağlık 😊😊
Çok çok iyi anladım Allah razı olsun.