Cins ve Özel İsim Nedir

Varlıklara verilişlerine göre isimler

1. Özel İsim

• • Tek olan, diğer varlıklar içinde  tam bir benzeri bulunmayan varlıklara verilen isimler “özel” isimlerdir.
  • Aslında bir türün içinde olup  sonradan isim verilen ve verileni özelleştiren takılmış isimlerdir de denilebilir.

Özel isimler genel olarak nelere verilir aşağıda bunu inceleyelim:

a. İnsan isim ve soy isimleri:
Büşra, Harun, İlknur, Ramazan, Yeter, Özlem, Bahri, Mustafa, Nazım Hikmet, Yavuz Bülent Bakiler

b. Kurum, kuruluş, dernek, üniversite isimleri:
Mimar Sinan Lisesi, Kıbrıs Türk Kültür Derneği, Türk Tarih Kurumu, Kırıkkale Üniversitesi, Kırşehir Valiliği, Yenimahalle İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü

c. Millet, ümmet, din, mezhep isimleri:
Türk, Azeri, Almanlar, Çeçen, Ruslar
Müslüman, Hristiyan, Yahudi, Musevi…
İslamiyet, Hristiyanlık, Yahudilik, Musevilik…
Hanefi,  Şafii, Alevi…

d. Dil isimleri:
Türkçe, İngilizce, Fransızca, Özbekçe, Tibetçe…

e. Kıta isimleri:
Afrika, Asya, Amerika, Antarktika, Okyanusya, Avustralya, Avrupa

f. Ülke ve bölge isimleri:
Türkiye, Lübnan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Afganistan…
Güney Amerika, Doğu Trakya, Güney Yemen, Batı Avrupa, İç Anadolu Bölgesi, Ege Bölgesi, Karadeniz Bölgesi…

g. İl, ilçe,  mahalle, bulvar, cadde, sokak isimleri:

Kırşehir, Tokat,  Amasra,  Boztepe, Yenimahalle,  Keçiören, Atatürk Bulvarı, İvedik Caddesi, Nigar Sokak…

h. Deniz, okyanus, göl, akarsu, boğaz ve geçit isimleri:
Karadeniz, Akdeniz, Marmara Denizi, Hint Okyanus, Atlas Okyanusu
Tuz Gölü, Hazar Denizi, Abant Gölü, Kızılırmak, Yeşilırmak, Çanakkale Boğazı, Zigana Geçidi, Süveyş Kanalı…

ı. Dağ, tepe, ova, yayla isimleri:
Uludağ, Mescit Dağı, Erciyes dağı, Everest Tepesi, Harran ovası, Konya Ovası…

i. Yıldız ve gezegen ve adları:
Uranüs, Mars, Jüpiter, Venüs, Büyükayı…

j. Kitap, gazete, dergi, eser isimleri:
Milliyet (gazetesi), Sabah (gazetesi); Nokta (dergisi), Aksiyon (dergisi); Türk Dili (dergisi); Çalıkuşu, Araba Sevdası…

k. Hayvanlara ve varlıklara takılan özel isimler:
Karabaş, Pamuk, Maviş, Tekir, Boncuk, Oyuncağım Tomtom…

2. Cins İsim

• Aynı cinsten bir çok varlığın ortak olan ismine “cins” isim denir.
• Bu isimlerin varlıkları tek nesne ile sınırlı değildir.
• Cins isimlerde kelime ile nesne arasında herkes tarafından bilinen gerçek bir bağlantı vardır. Örneğin “göz” denildiğinde bir organ ismi olduğu herkesçe bilinir.
• “şehir” kelimesi dünyada olan bütün şehirlerin cins ismiyken, memleketinizi ifade ederken söylediğiniz “Kırşehir, İstanbul”  vs kelimeleri özel isimdir.

Cins isimleri örnekleriyle sıralarsak:

a. Organ/uzuv isimleri:

bel, kol, beyin, kalp, göz…

b. Akrabalık isimleri:
anne, baba, kardeş, amca, babaanne, enişte, dayı…

c. Araç/eşya/enstrüman isimleri:
kanepe, kulaklık, çatal, tablo, gitar, saz…

d. Hayvan/bitki/çiçek  isimleri:
köpek, şahin, aslan,  fındık, vişne, biber, papatya, karanfil…

e. Kavramlar:
hüzün, kaygı, akıl, ümit…

f. Meslek/meslek sahibi isimleri:
öğretmenlik, öğretmen, mühendislik, mühendis,  memur, futbolcu, spiker…

g. Giyecek isimleri:
gömlek, palto, ceket, etek, şapka, eldiven, smokin…

h. Yiyecek/İçecek  isimleri
barbunya, mıhlama, menemen, ekmek, lahmacun, meşrubat, su, gazoz …

ı. Sayı isimleri:
üç,  iki yüz, altı, yedi bin…

i. Renk isimleri:
mavi, yeşil, turuncu, kırmızı…

j. Zaman isimleri:
salise, saniye, dakika, saat, gün, ay, yıl, yüz yıl, asır…

k. Soru Kelimeleri:
neden, niçin, kim, nereden, hangi, kaç, kaçıncı…