Ana Sayfa Fiiller Fiil (Eylem) Nedir? İş, Oluş ve Durum Fiilleri

Fiil (Eylem) Nedir? İş, Oluş ve Durum Fiilleri

Fiiller Kavram Haritası
Fiiller Kavram Haritası

FİİL (EYLEM) NEDİR?

Evrendeki her bir varlığı tanımlayan bir isim mevcutken bu varlıkların yapmış oldukları hareketleri, içinde bulundukları durumları, etkilendikleri işleri ifade eden sözcüklere de ihtiyaç duyulmuştur. İşte fiiller bu yönüyle varlıkların yapmış oldukları bir işi, hareketi, oluşu, durumu; kip ve şahıs eki alarak belirten sözcükler olarak karşımıza çıkmaktadır.

Kalk, uyu, sus, sev, yak, yık, bak, koş, tut, dokun, vur, kaldır, taşı, çöz vs.

Bir sözcüğün eylem olup olmadığını anlamak için o sözcüğün hem cümledeki anlamına hem de “-mek, -mak” mastar ekini alıp alamadığına bakmak gerekir. Eylemlerin sonuna bu mastar eklerini getirmek mümkünken isim ve isim soylu sözcükler mastar eklerini alamazlar.

Araba(mak), bilgisaray(mak), güzel(mek), ben(mek), masa(mak)

Gel(mek), oku(mak), yaz(mak), sil(mek), kır(mak), sev(mek), yıka(mak) vs.

ÖNEMLİ NOT:
Bir sözcük mastar eki (-mak, -mek) ile birleştiğinde, örneğin “görmek, yazmak” gibi, o sözcüğün fiil olduğu algısı yaygındır. Ancak bu, büyük bir yanılgıdır. Sözcük mastar eki aldığında, artık o sözcük fiil değil, fiilimsi (isim fiili) haline gelir. Fiil ise sadece “gör, yaz” gibi kısımlardan oluşur. Mastar ekinin kullanılma amacı, bir sözcüğün bir eylem olup olmadığını anlamak içindir. Yukarıdaki örneklerde mastar eklerinin parantez içinde yazılmasının nedeni de budur.

FİİL ÇEŞİTLERİ; İŞ, OLUŞ, DURUM FİİLLERİ

Fiiller karşıladıkları anlamlara göre üçe ayrılmıştır.

1-İŞ (KILIŞ) FİİLLERİ

İş-kılış fiilleri, bir işi veya hareketi anlatan eylemlerdir. Bu tür eylemlerde özne işi gerçekleştirirken, bir nesne de bu işten etkilenir.

İş-Kılış Fiilleri öznenin bir nesne üzerinde gerçekleştirdiği hareketi ifade eden fiillerdir.

Örneğin;
Ahmet, elindeki taşı suya attı.

Cümlesindeki “atmak” sözcüğü, bir iş-kılış fiilidir. “Atmak” eylemi, Ahmet’in (öznenin) etkisiyle bir taşın (nesnenin) üzerinde gerçekleşmiştir.

İPUCU: Bu fiiller nesne alabildikleri için geçişli fiil olarak kabul edilirler. Bu sebeple İş-kılış fiillerinin başına “onu” kelimesini eklediğimizde anlamlı bir ifade oluşur ve “neyi, kimi” sorularına cevap verirler.

ÖRNEKLER:

ONU;

sil(mek), anlat(mak), temizle(mek), yaz(mak), al(mak), taşı(mak), kaldır(mak), tak(mak), iç(mek), kullan(mak), ısıt(mak), topla(mak), çal(mak), karıştır(mak), tara(mak), aç(mak), kapat(mak) araştır(mak), çiz(mek), öde(mek), besle(mek), büyüt(mek), öldür(mek), yut(mak), incit(mek), dengele(mek), dinle(mek), sür(mek), gör(mek), bul(mak), kes(mek), sev(mek), kaz(mak)

Not: Bu eylemlerin örneklerini bulmak için çevrenize bakıp insanların bir nesne üzerinde yaptığı eylemleri tanımlayan fiilleri yazabilirsiniz.

2-OLUŞ FİİLLERİ

Oluş fiilleri, bir varlıkta kendiliğinden meydana gelen değişikliği anlatan fiillerdir. Bu değişiklik, herhangi bir etki veya istemle gerçekleşmez. Oluş eylemi, nesnenin üzerindeki değişimin istem dışı olduğunu ifade eder.

Oluş fiillerinde gizli bir zaman unsuru bulunur ve eylemin gerçekleşmesi için belirli bir sürenin geçmesi gereklidir, çünkü zamanla ortaya çıkan bir durumu anlatırlar.

Oluş fiileri, istem dışı gelişen değişimi ifade eden fiillerdir.

Örneğin;
Beş sene içinde çok hızlı yaşlandı.

Bu cümledeki “yaşlanmak” eylemi oluş fiilidir. Çünkü yaşlanma eylemini gerçekleştiren bir özne yoktur bu fiil istem dışı, kendiliğinden zaman içinde gerçekleşmiştir.

İPUCU: Bu eylemler nesne alamadıkları için geçişsizlerdir. İş-kılış fiilinden farklı olarak “onu” kelimesini başına getiremezsiniz, dolayısıyla “neyi, kimi” sorularına cevap vermezler.

ÖRNEKLER:

ONU;

sarar(mak), karar(mak), morar(mak), küflen(mek), kızar(mak), bayatla(mak), paslan(mak), uza(mak), büyü(mek), sol(mak), acık(mak), ağar(mak), zayıfla(mak), eri(mek), olgunlaş(mak), çürü(mek), yeşer(mek), hastalan(mak), körel(mek), piş(mek), soğu(mak) 

3-DURUM FİİLLERİ

Öznenin içinde bulunduğu durumu anlatan fiillerdir. Eylem öznenin kendi iradesi ile gerçekleşmiştir; ancak yapılan işten etkilenen herhangi bir nesne yoktur, nesneye ihtiyaç duyulmaz.

Örneğin;

Durum fiilleri nesneye ihtiyaç duyulmadan öznenin iradesi ile gerçekleştirilen eylemleri ifade eder.

Bebeğimiz doğduğundan beri ilk kez güldü.

“Gülmek” eylemi, bebeğin içinde bulunduğu durumu ifade etmektedir. Bu eylem, bebeğin kendi iradesiyle gerçekleşmiştir, ancak gülme eyleminden etkilenen herhangi bir nesne bulunmamaktadır. Gülme eylemini gerçekleştirmek için herhangi bir nesneye ihtiyaç duyulmamaktadır.

İPUCU: Bu eylemler nesne alamadıkları için geçişsiz fiillerdir, “neyi, kimi” sorularına cevap veremezler, başına “onu” sözcüğü getirildiğinde anlamsız olur.

ÖRNEKLER:

ONU;

Uyu(mak), dinlen(mek), otur(mak), sus(mak), gül(mek), ağla(mak), dur(mak), uzan(mak), çık(mak), yürü(mek), gel(mek), koş(mak), bak(mak), yüz(mek), kork(mak), dur(mak), bulun(mak) 

UYARI: Durum fiili olup da nesne alabilen az da olsa örnek vardır:
Örnekler: özlemek, beğenmek…

Bu fiiller hareket belirtmediği için durum fiilidir.

Fiiller Konusunun Diğer Başlıkları

Fiil Çekimi (Fiillerde Kip, Şahıs, Olumsuzluk, Soru)
Ek Fiil
Fiilde Çatı

44 YORUM

  1. Daha önce bir çok dil bilgisi konuları anlatan site gördüm fakat Türkçeyi bu kadar duru ve düzgün kullanan bir anlatım görmemiştim gerçekten çok hoş.

    • Ben bayıldım resmen harika bir anlatım pandemi sürecinde okullar açılmadığı için bu siteye başvurdum ve yüz yüze eğitimde hoca ne sorarsa direk cevap verdim.

  2. Allah bu siteyi hazırlayan, emeği geçen herkesten razı olsun. Allah ne muradınız varsa versin. Hoca o kadar anlattı boş boş baktım, hele ki fiilimsinin tanımı var ya Allah onu hazırlayandan ayrı razı olur inşallah çok teşekkürler 🙂

    • “Ölmek” ve “doğmak” fiilleri oluş fiilleridir. “Öldürmek” ve “doğurmak” olsaydı iş (kılış) fiili olurdu.

    • Biz teşekkür ederiz. Faydalanmasını istediğiniz arkadaşlarınıza da facebook twitter vb sosyal medya aracılığı ile sitemizi tavsiye edebilirsiniz. Başarılar diliyoruz.

  3. bu konuyu anlamama çok yardımcı oldunuz konuyu birçok siteden daha önce araştırmıştım fakat anlamamıştım bu anlatın gerçekten konuyu daha iyi anlamamızı sağlıyor teşekkürler

  4. Teşekkür ederim çok işime yaradı sizin sayenizde sınavdan yüksek alıcam allahın izniyle.Gerçi ne kadar teşekkür etsem azdır ama dualarım sizinle Allah razı olsun…

  5. Açıklamalar çok aydınlatıcı, teşekkür ederiz. Bu konu gerçekten kafa karıştırıyor. Örneğin “Her sabah bu yolu yürüyorum.” cümlesinde yürümek durum fiili olma özelliğini sürdürüyor mu yoksa cümle nesne aldığı için iş fiili mi oldu?

    • bol örnekli yararlı bir çalışma olmuş. ancak bir şey ilave etmek istiyorum. durum fiili olup da nesne alabilen az da olsa örnek var: özlemek, beğenmek… bu fiiller hareket belirtmediği için durum fiilidir.

      • Nesrin Hanım, vermiş olduğunuz bilgiden dolayı teşekkür ediyoruz. Öğrenci arkadaşların dikkate almaları gerektiği düşüncesiyle yazımıza bu bilgiyi de uyarı olarak ekledik.

        • Yanlız durum fiillerin örneklerinde 2 tane “yürü(mek)” var 🙂 Şaka bir yana gerçekten verdiğiniz bilgilerin kaynağı sağlam olduğuna inanıyorum. En önemlisi de yazım kurallarına verdiğiniz önemi taktir ediyorum.

Görüşlerini ve Sorularını Bizimle Paylaşabilirsin

Lütfen yorumunuzu giriniz
Lütfen isminizi buraya giriniz

Exit mobile version