Ana Sayfa Ses Bilgisi Ünsüz Benzeşmesi, Yumuşaması, Türemesi, Düşmesi Nedir?

Ünsüz Benzeşmesi, Yumuşaması, Türemesi, Düşmesi Nedir?

Ünsüz benzeşmesi, ünsüz yumuşaması, ünsüz türemesi  ve ünsüz düşmesi konularını öğrenebilmeniz için öncelikli olarak aşağıdaki ünsüz harflerin özelliklerini öğrenmeniz gerekmektedir.

unsuz uyumlari
Ünsüz benzeşmesi, yumuşaması, türemesi ve düşmesi /  Sessiz harflerin özellikleri

Yukarıdaki klişeleşmiş tabloda önemli olan ve konu anlatımlarıyla sorularda sıkça karşılaşacağınız sessiz harfler şunlardır:

  • Sert Sessizler = f, s, t, k, ç, ş, h, p (FıSTıKÇı ŞaHaP)
  • Yumuşak Sessizler = b, c, d, g

Ünsüz Benzeşmesi  (Sertleşmesi)

Bir sözcüğün son hecesi  f, s, t, k, ç, ş, h, p” sert sessiz harflerinden biri ile biterse ve bu sözcüğe c, d, g” yumuşak sessiz harfleriyle başlayan bir ek gelirse, ekin başındaki yumuşak ünsüzler sözcüğün sonundaki ünsüzün etkisiyle sertleşerek  “c ünsüzü ç’ye”, “d ünsüzü t’ye” ve “g ünsüzü k’ye” dönüşür. Bu değişime “ünsüz benzeşmesi” adı verilir.

Bir sözcükte ünsüz benzeşmesini bulabilmek için:

  • Sözcükte ”f, s, t, k, ç, ş, h, p  ve “ç, t, künsüzlerinin yan yana gelip gelmediğine bakılır,
  • Yan yana gelmiş ise bu iki harften birinin sözcüğün kök ya da gövdesinde diğerinin ise ekte olup olmadığına bakılır.

Ünsüz Benzeşmesi Örnekleri

Sınıfca = Sınıa = (Bu kelimedeki sınıf kelimesine getirilen “ca” eki, “f” sert ünsüz harfinden dolayı sertleşmiş ve “ça” ekine dönüşmüştür.)

Tarafdar – Taraftar

Kümesden = Kümesten

sgün = Küskün

Etcil = Eil

Yurtdaş = Yurtt

İnatcı = İnaı

Unut gan = Unutkan

Çocukca = Çocua

Sıcakdan = Sıcaktan

Seçgin = Seçkin

Geçti = Geçti

Güreşci = Güreşçi

Çalışgan = Çalışkan

Külahdan = Külahtan

Silahcı = Silaı

Arapca = Araa

Dolapta = Dolapta

Çapgın  = Çapkın

NOT: Ünsüz benzeşmesi konusunda dikkat etmeniz gereken şey yukarıda eklerin asıl hallerinin “c, d, g” sesleri ile başlıyor olmasıdır. Örneğin “dı, di, du, dü” görülen geçmiş zaman ekinin “tı, ti, tu, tü” gibi çok şekillerinin var olması ünsüz benzeşmesi kuralındandır. Aşağıda benzeşme kuralından dolayı çok şekilli olarak bulunan bazı ekleri sıraladık. Sözcüklerde bu eklerle sıkça karşılaşacaksınız:

-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü (Görüşen geçmiş zaman eki)     –  Seçtik

-dan, -den, -tan, -ten  (Ayrılma hali eki)   –  Yataktan

da, -de, -ta, -te  (Bulunma hali eki)        –    Kitapta

-ca, -ce, -ça,çe (Eşitlik hali eki)            –    Açıa

-dır, -dir, -dur, -dür, -tır, -tir, -tur, -tür (Bildirme eki)      –   Okumaktır

-cı, -ci, -cu, -cü, -çı, -çi, -çu, -çü (İsimden isim yapma eki)        –   Simii

-ca, -ce, -ça, -çe (İsimden isim yapma eki)         –  Fara

-daş, -taş (İsimden isim yapma eki)       –           meslekt

-cıl, -cil, -cul, -cül, -çıl, -çil, -çul, -çül (İsimden isim yapma eki)  –         eil

-gı, -gi, -gu, -gü, -kı, -ki, -ku, -kü (Fiilden isim yapma eki)   –   atkı

-gan, -gen, -kan, ken (Fiilden isim yapma eki)  –  Yapışkan

-gaç, -geç, -kaç, -keç (Fiilden isim yapma eki)  –   Kısk

-dır, -dir, -dur, -dür, -tır, -tir, -tur, -tür (Fiilden isim yapma eki)  -Biriktirmek

-dık, -dik, -duk, -dük, -tık, -tik, -tuk, -tük (Sıfat fiil eki) – Geçtiğim yollar

 

            NOT:  Rakamlar ve özel isimlere gelen eklerde de ünsüz benzeşmesi kuralı geçerlidir.

Örnek:  

1985’de Sivas’da doğdum. (Yanlış)

1985’te Sivas’ta doğdum. (Doğru)


Ünsüz Yumuşaması

Sözcük köklerinin, gövdelerinin veya bazı ekleri almış hallerinin sonunda bulunan “p, ç, t, k” sessiz harflerinin yanına ünlü harfle başlayan bir ek geldiğinde “p, ç, t, k” sesleri yumuşayarakp sesi b’ye”, “ç sesi c’ye”, “t sesi d’ye”, “k sesi g, ğ’ye” dönüşür. Bu duruma ünsüz yumuşaması adı verilir.

Ünsüz Yumuşaması Örnekleri

Sonu “p” ile biten kelimelere örnekler:

Kasap ı = Kasabı (Ünsüz yumuşaması)

Dolapım = Dolabım

Cevap ımı = Cevabı

Sebepini = Sebebini

Rakipine = Rakibine

Hesapı = Hesabı

Takipe = Takibe

Sahipinden = Sahibinden

Muhatapınız = Muhatabınız

Talepin = Talebin

Mahcupuz = Mahcubuz

Kitapa = Kitaba

Nasipim = Nasibim

Sonu “ç” ile biten kelimelere örnekler:

Ağaçı = Ağacı (Ünsüz yumuşaması)

İlaçımı = İlacı

Yamaç a = Yamaca

Demeçi = Demeci

Kireçi = Kireci

Topaçım = Topacım

Dalgıç a = Dalgıca

Başlangıçında = Başlangıcında

Süzgeçin = Süzgecin

İnançım = İnancım

Sevinçini = Sevincini

Yırtmaçı = Yırtmacı

Sonu “t” ile biten kelimelere örnekler:

Yoğurtun = Yoğurdun  (Ünsüz yumuşaması)

Tokatı = Tokadı

Taklitini = Taklidini

Senetiniz = Senediniz

Umutunu = Umudunu

İnatını = İnadı

Geçite = Geçide

Kanatına = Kanadına

Sonu “k” ile biten kelimelere örnekler:

Kelebek – e =Kelebeğe  (Ünsüz yumuşaması)

Ekmek – i = Ekmeği

Kirpikinde = Kirpiğinde

Tüfeke = Tüfeğe

Kazakım = Kazağım

Sağlıkınız = Sağlığınız

Bayrakımız = Bayrağımız

Kayıka = Kayığa

Yaprakın = Yaprağın

Kitaplıka = Kitaplığa

Gözlük üm = Gözlüğüm

Sözlüke = Sözlüğe

Kaşıkı = Kaşığı

NOT: Özel isimlerde yumuşama yapılmaz ve yabancı dillerden Türkçeye girmiş bazı alıntı kelimelerde de ünsüz yumuşaması meydana gelmez.

 

Örnekler:        

Doğru              Yanlış

Mehmet’e         Mehmed’e

Yozgat’a            Yozgad’a

Cumhuriyete     Cumhuriyede

hukuku                hukuğu

devlete                devlede

sanata                  sanada

milletin               milledin

NOT: Bazı tek heceli sözcüklerde yumuşama olurken bazıların ünsüz yumuşaması meydana gelmez.

Örnekler:        

Doğru              Yanlış

Sütü                 südü (Ünsüz yumuşaması olmaz)

Çöpü                Çöbü

Sapı                  Sabı

Koçum             Kocum

Keki                  Kegi

Atın                  Adın

Topa                 Toba

Saçın                Sacın

Doğru              Yanlış

Kalbim             Kalpim  (Ünsüz yumuşaması olur)

Ucu                   Uçu

Göğü                Gökü

Dibi                  dipi

Kabı                 Kapı  (tencerenin kabı)

Bir öğretmen arkadaşımızın, daha çok ilköğretim düzeyindeki arkadaşlarımıza hitap eden ünsüz benzeşmesi ve yumuşaması ile ilgili konu anlatımını inceleyebilirsiniz.


Ünsüz Türemesi

  • Dilimize Arapçadan girmiş bazı sözcükler ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında eki alan sözcüğün sonundaki harf türeyerek ikizleşir. Buna “ünsüz türemesi” denir.

Ünsüz Türemesi Örnekleri:

r – ını  = Sırrını (Sır kelimesinin son harfi “r” ünlü ile başlayan bir ek aldığı için ünsüz türemesi meydana gelmiştir.)

Hak – ım = Hakkım

b – i = Tıbbi

Şık – ını = Şıkkını

Af – ı = Affı

Had – imi = Haddimi

Red – ine = Reddine

Rab – ine = Rabbin

Zam – ı = Zammı

  • Bazı sözcükler “etmek, olmak, eylemek” gibi yardımcı fiillerle birlikte kullanıldıklarında sözcüğün sonundaki ünsüz harfte türeme meydana gelir. Bir isim ve bir yardımcı fiille birlikte kullanılan ve ünsüz türemesi meydana gelen bu sözcükler bitişik yazılır.

Örnekler:

Af – etmek = Affetmek

His – etmek = Hissetmek

Ret – eylemek = Reddeylemek

Hal – olmak = Hallolmak

Zan – etmek = Zannetmek


Ünsüz Düşmesi

  • Sonu “k” ünsüz harfi ile biten sözcüklere “cık, -cik, -cuk, -cük, -cek” küçültme eklerinden biri geldiğinde sözcüğün sonundaki “k” harfi ünsüz düşmesine uğrar.

Ünsüz Düşmesi Örnekleri

Ufakcık = Ufacık

Küçükcük = Küçücük

Alçak  – cık = Alçacık

Minikcik = Minicik

Büyük- cek = Büyücek

Sıcakcık = Sıcacık

Yumuşakcık =Yumuşacık

  • Sonu “k” ünsüzü ile biten bazı sözcüklere “-l,-mse” yapım eki getirildiğinde sözcüğün sonundaki “k” ünsüzü düşer.

Örnekler:

Yüksek l – mek = Yükselmek

Alçak l – mak  = Alçalmak

Küçükl – mek = Küçülmek

Ufak l – mak  = Ufalmak

Küçük mse – mek = Küçümsemek

  • Bazı birleşik sözcüklerde de ünsüz düşmesi meydana gelebilir.

Örnekler:

Ast teğmen = Asteğmen

Üstteğmen = Üsteğmen

Başka bir ses bilgisi konusu olan büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu hakkındaki konu anlatımını inceleyebilirsiniz. Ünsüz benzeşmesi, ünsüz yumuşaması, ünsüz türemesi ve ünsüz düşmesi ile ilgili sormak istediğinizi ve eklemek istediklerinizi bizlerle paylaşabilirsiniz. İyi çalışmalar.

18 YORUM

  1. Yarınki sınavım için gerekli olan her bilgi burada.Anlatımınızı ve örneklerinizi beğendim. Sınavım için yardımcı oldu.Teşekkür ederim 😊👌👍

  2. Aşağıdaki soruyu çözemedim, cevabı verilmiş ama yinede anlayamadım nasıl olduğunu açıklayabilirmisiniz?

    Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sert ünsüz benzeşmesine örnek vardır?

    A) Bu sokağın yolları çok bozuk.
    B) Baskın basanındır, derler.
    C) Kapalı yollar bir bir açılıyor.
    D) Her söze hemen inanır.

    Yanıt: B

    • Baskın kelimesinde ünsüz benzeşmesi meydana gelmiştir.

      Bas (fiil kökü) – kın (fiilden isim yapma eki)
      -kın ekinin asıl hali “-gın” şeklindedir.
      Yumuşak sesliyle başlayan “-gın” eki, sert sessiz ile biten kelimeye eklendiğinde “-kın” şekline dönüşmüştür sevgili Erkan.
      Baskın

  3. Merhaba bence çok güzel olmuş teşekkürler yarın deneme sınavım var ve anlamadığım Türkçe konuları buradan bakıyorum. İyi ki böyle bir site var. Çok teşekkür ederim.

  4. Güzel ama bazıları eksik ünlü düşmesi vb. eksik ben bir Türkçe öğretmeni olarak tamamlanmasını ve bu sayede öğrencilerin daha iyi öğrenmesini önemle rica ediyorum.

    • Okunurken sonu “f, t, k, ç, ş, h, p” sessiz harflerinden biriyle biten rakamlara “c, d, g” ekleri ile başlayan ekler gelirse “c, d, g” sesleri sertleşir. Örneğin:

      3 (üç)= 3’de (yanlış), 3’te (doğru)
      5 (beş)= 5’den (yanlış), 5’te (doğru)
      40 (kırk)= 40’da (yanlış), 40’ta (doğru)

  5. öğretmenimiz hem ödev verdi hemde sınavda çıkacağını söyledi ödevimi yaptım ve buna çalıştım ayrıca hem sınavımdan 100 aldım hemde takdir aldım türkçe sayesinde çok ama çok teşekkür ederim:) 🙂

Görüşlerini ve Sorularını Bizimle Paylaşabilirsin

Lütfen yorumunuzu giriniz
Lütfen isminizi buraya giriniz

Exit mobile version