Fiilin en temel özelliği; o eylemi yapan bir kişisinin ve yapılma zamanının bulunmasıdır. Fiilin; kim tarafından ve ne zaman yapılmış olduğunu belirten “kip ve şahıs” ile ifade edilmiş haline “çekimli fiil” denir.
| Fiil Kök veya Gövdesi | Kip Eki | Şahıs Eki | Çekimli Fiil |
|---|---|---|---|
| Oku | yor | um | Okuyorum |
| Kurut | acak | sın | Kurutacaksın |
| Bak | ar | ız | Bakarız |
| Gel | meli | ler | Gelmeliler |
Çekimli fiil, zamana ve şahsa bağlanmış bir hareketi karşılayan kelimedir. Zamanı ve şahsı sağlayan unsurlar da kip ve şahıs ekleridir. Yukarıdaki formülde olduğu gibi sırasıyla fiil kök ya da gövdelerine kip eklerinden biri ve sonra da şahıs eki getirilerek fiil çekimi yapılır. Bu yüzden öncelikle “Kip nedir? Şahıs ekleri nelerdir? sorularına yanıt bulacağız.
ŞAHIS EKLERİ
Şahıs ekleri, eylemin hangi şahıslar tarafından yapıldığını gösterir. Türkçede “Ben, Sen, O Biz, Siz, Onlar” olmak üzere altı şahıs vardır. Fiillerin bu şahıslara göre çekimlenmesini sağlayan şahıs ekleri şunlardır:
| ŞAHISLAR | ŞAHIS EKLERİ | ÖRNEKLER |
|---|---|---|
| 1. Tekil Şahıs (Ben) | -m, -ım, -im, -um, -üm | Yazdım Yaparım Gelirim Okurum Görürüm |
| 2. Tekil Şahıs (Sen) | -n, -(s)ın, -(s)in, -(s)un, -(s)ün | Bildin Koşarsın İzlersin Uyursun Görürsün |
| 3. Tekil Şahıs (O) | Eki yoktur! | Git Giyin Yolla |
| 1. Çoğul Şahıs (Biz) | -ız, -iz, -uz, -üz, -k | Katılırız İnceleriz Buluruz Görürüz Suladık |
| 2. Çoğul Şahıs (Siz) | -(s)ınız, -(s)iniz, -(s)unuz, -(s)ünüz | Çalışırsınız Gezersiniz Uyursunuz Yürürsünüz |
| 3. Çoğul Şahıs (Onlar) | -lar, -ler | Bırakırlar Beklerler |
NOT: Fiillerin teklik üçüncü şahıs çekiminde şahıs eki yoktur, ancak yine de teklik üçüncü şahıs ifadesi taşırlar.
FİİL KİPLERİ
Kip Nedir?
Fiil kök ve gövdelerinin bildirdiği eylemi, zamana ve biçime bağlayan eklere “kip” denir. Bir fiilin zaman ve anlam özelliğine göre şekillenmesi kip ekleri sayesinde olur. Fiil kipleri; haber kipleri (bildirme kipi) ve dilek kipi (tasarlama kipi) olmak üzere ikiye ayrılır. Haber kipleri fiilin hangi zamanda geçtiği belirtmekte, dilek kipleri ise fiilin yapılış şeklini göstermektedir.
A- BİLDİRME/HABER KİPLERİ
Haber kipleri eklendikleri fiile “zaman anlamı” kazandırırlar. Yapılan eylemin geçmişte mi şimdi mi gelecekte mi yoksa her zaman mı yapıldığını gösterirler. Bildirme kiplerinin;
1-Duyulan geçmiş zaman,
2-Görülen geçmiş zaman,
3-Şimdiki zaman,
4-Gelecek zaman
5-Geniş zaman çekimi olmak üzere beş çekimi vardır.
1) Duyulan / Öğrenilen / Miş’li Geçmiş Zaman (-mış, -miş, -muş, -müş)
Kip Ekleri
-mış, -miş, -muş, -müş
Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + -mış/-miş/-muş/-müş + Şahıs eki
Örneğin bizden “ıslan(mak)” fiilini duyulan geçmiş zamanın tüm şahıslarına göre çekimlememiz istenirse çekimleme aşağıdaki şekilde olmalıdır.
| Şahıslar | Fiil Kök veya Gövdesi | Kip Eki | Şahıs eki |
|---|---|---|---|
| 1. Tekil Şahıs (Ben) | Islan | mış | ım |
| 2. Tekil Şahıs (Sen) | Islan | mış | sın |
| 3. Tekil Şahıs (O) | Islan | mış | - |
| 1. Çoğul Şahıs (Biz) | Islan | mış | ız |
| 2. Çoğul Şahıs (Siz) | Islan | mış | sınız |
| 3. Çoğul Şahıs (Onlar) | Islan | mış | lar |
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Eylem, konuşanın gözü önünde gerçekleşmemiştir. Bu kiple konuşan kişi, eylemin gerçekleşmesine şahit olmamış anlattıklarını başkasından duyarak öğrendiklerini dile getirmektedir ya da sonradan fark etmiştir.
Duyulan Geçmiş Zaman Cümleleri
- O dönemde çok sıkıntı çekmiş.
- Gitar kursuna gidebilmek için para biriktirmiş.
- Davet edilmedikleri halde düğüne gelmişler.
- Yorgunluktan bir kenarda uyuyakalmışım.
- Henüz altı aylıkken yürümeye başlamışım.
Duyulan Geçmiş Zamanın Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi + Olumsuzluk eki (-ma, -me) + -mış/-miş/-muş/-müş + Şahıs eki
| Fiil Kök/Gövdesi | Olumsuzluk Eki (ma, me) | Kip Eki | Şahıs Eki |
|---|---|---|---|
| Yak | ma | mış | ım |
| Yak | ma | mış | sın |
| Yak | ma | mış | - |
| Yak | ma | mış | ız |
| Yak | ma | mış | sınız |
| Yak | ma | mış | lar |
2) Görülen / Bilinen / Di’li Geçmiş Zaman (-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü)
Kip Ekleri
-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü
Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + -dı/-di/-du/-dü/-tı/-ti/-tu/-tü + Şahıs eki
Aşağıda “Sev(mek)” fiili görülen geçmiş zamanın tüm şahıslarına göre çekimlenmiştir:
| Şahıslar | Fiil Kök veya Gövdesi | Kip Eki | Şahıs eki |
|---|---|---|---|
| 1. Tekil Şahıs | Sev | di | m |
| 2. Tekil Şahıs | Sev | di | n |
| 3. Tekil Şahıs | Sev | di | - |
| 1. Çoğul Şahıs | Sev | di | k |
| 2. Çoğul Şahıs | Sev | di | niz |
| 3. Çoğul Şahıs | Sev | di | ler |
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Eylem, konuşanın gözü önünde gerçekleşmiştir. Bu kiple konuşan kişi, anlattıklarını başkasından duymamıştır, bizzat gördüklerini, şahit olduklarını aktarmaktadır.
Görülen Geçmiş Zaman Cümleleri
Ona demli bir çay hazırladım, ben de melisa çayı poşetini attım kupamdaki sıcak suya. Elindeki gazeteyi önündeki küçük sehpaya bıraktı. Çayından bir yudum aldı. Arkasına yaslanarak gözlerimin içine baktı. Biraz gergince bir ses tonu ile “Bunca zamandır neden aramadın beni?” dedi. Hiçbir şey söyleyemedim. Melisa çayından bir yudum aldım ve pencereye doğru yürüdüm.
Görülen Geçmiş Zamanın Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi + Olumsuzluk eki (-ma, -me) + -dı/-di/-du/-dü/-tı/-ti/-tu/-tü + Şahıs eki
“Ara(mak)” fiilini görülen geçmiş zamanın olumsuzunda tüm şahıslara çekimleyelim:
| Fiil Kök/Gövdesi | Olumsuzluk Eki | Kip Eki | Şahıs Eki |
|---|---|---|---|
| Ara | ma | dı | m |
| Ara | ma | dı | n |
| Ara | ma | dı | - |
| Ara | ma | dı | k |
| Ara | ma | dı | nız |
| Ara | ma | dı | lar |
3) Şimdiki Zaman (-yor)
Kip Ekleri
-(ı)yor, -(i)yor, -(u)yor, -(ü)yor
Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + -(ı)yor, -(i)yor, -(u)yor, -(ü)yor + Şahıs eki
“Bil(mek)” fiilini şimdiki zamanın tüm şahıslarına göre çekimleyelim:
| Şahıslar | Fiil Kök veya Gövdesi | Kip Eki | Şahıs eki |
|---|---|---|---|
| 1. Tekil Şahıs (Ben) | Bil | (i)yor | um |
| 2. Tekil Şahıs (Sen) | Bil | (i)yor | sun |
| 3. Tekil Şahıs (O) | Bil | (i)yor | - |
| 1. Çoğul Şahıs (Biz) | Bil | (i)yor | uz |
| 2. Çoğul Şahıs (Siz) | Bil | (i)yor | sunuz |
| 3. Çoğul Şahıs (Onlar) | Bil | (i)yor | lar |
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Eylemin söylenme zamanı ile gerçekleşme zamanı aynıdır. Bu kiple konuşan kişi, anlattıklarını bizzat görür ve gördüğü anda dile getirir.
Şimdiki Zaman Cümleleri
- Güneş tüm kızıllığıyla dağların ardından kayboluyor.
- Başım çok ağrıyor, ben doktora gidiyorum.
- Yemeğe gelemeyeceğiz, Ahmet’le ders çalışıyoruz.
- Bayramlaşmak için size geliyorum.
- Kemanının tellerini yıpratıyorsun.
Şimdiki Zamanın Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi + Olumsuzluk eki (-ma, -me) + -(ı)yor, -(i)yor, -(u)yor, -(ü)yor + Şahıs eki
| Fiil Kök/Gövdesi | Olumsuzluk Eki | Kip Eki | Şahıs Eki |
|---|---|---|---|
| Dinle | me | yor | um |
| Dinle | me | yor | sun |
| Dinle | me | yor | - |
| Dinle | me | yor | uz |
| Dinle | me | yor | sunuz |
| Dinle | me | yor | lar |
NOT: Şimdiki zamanın olumsuz çekiminde “me, ma” olumsuzluk eki “yor” şimdiki zaman ekinin etkisinden dolayı daralarak “mı, mi, mu, mü” ye dönüşür. Bu yüzden aşağıdaki örneklerde olduğu gibi yazılır ve okunur.
ÖRNEKLER:
Dinlemiyorum, dinlemiyorsun, dinlemiyor,
dinlemiyoruz, dinlemiyorsunuz, dinlemiyorlar
Oturmuyorum, oturmuyorsun, oturmuyor,
oturmuyoruz, oturmuyorsunuz, oturmuyorlar
4) Gelecek Zaman (-acak, -ecek)
Kip Ekleri
-acak, -ecek
Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + -acak, -ecek + Şahıs eki
“Kutla(mak)” fiilini gelecek zamanın tüm şahıslarına göre çekimleyelim:
| Şahıslar | Fiil Kök veya Gövdesi | Kip Eki | Şahıs eki |
|---|---|---|---|
| 1. Tekil Şahıs (Ben) | Kutla | (y)acak | ım |
| 2. Tekil Şahıs (Sen) | Kutla | (y)acak | sın |
| 3. Tekil Şahıs (O) | Kutla | (y)acak | - |
| 1. Çoğul Şahıs (Biz) | Kutla | (y)acak | ız |
| 2. Çoğul Şahıs (Siz) | Kutla | (y)acak | sınız |
| 3. Çoğul Şahıs (Onlar) | Kutla | (y)acak | lar |
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Eylemin söylenme zamanı, gerçekleşme zamanından öncedir. Fiil dile getirilir ancak henüz yapılmamıştır.
Gelecek Zaman Örnekleri
- Akşam Türkiye maçını seyredeceğiz.
- Okullar Eylül’ün ilk haftası açılacak.
- Bu yıl şarkı yarışmasının beşincisi düzenlenecek.
- Merhumun naaşı öğle namazından sonra toprağa verilecek.
- Ağrıları arttığından artık ameliyat olacak.
Gelecek Zamanın Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi + Olumsuzluk eki (-ma, -me) + -acak, -ecek + Şahıs eki
| Fiil Kök/Gövdesi | Olumsuzluk Eki | Kip Eki | Şahıs Eki |
|---|---|---|---|
| Çalış | ma | (y)acak | ım |
| Çalış | ma | (y)acak | sın |
| Çalış | ma | (y)acak | - |
| Çalış | ma | (y)acak | ız |
| Çalış | ma | (y)acak | sınız |
| Çalış | ma | (y)acak | lar |
5) Geniş Zaman (-r, -ar, -er)
Kip Ekleri
-(ı,i,u,ü)r, -ar, -er
Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + (ı,i,u,ü)r/-ar/-er + Şahıs eki
“Gez(mek)” fiilini geniş zamanın tüm şahıslarına göre çekimleyelim:
| Şahıslar | Fiil Kök veya Gövdesi | Kip Eki | Şahıs eki |
|---|---|---|---|
| 1. Tekil Şahıs | Gez | er | im |
| 2. Tekil Şahıs | Gez | er | sin |
| 3. Tekil Şahıs | Gez | er | - |
| 1. Çoğul Şahıs | Gez | er | iz |
| 2. Çoğul Şahıs | Gez | er | siniz |
| 3. Çoğul Şahıs | Gez | er | ler |
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Eylemin geçmişte, içinde bulunulan zamanda ve gelecekte yapıldığını, yani tüm zaman dilimlerinde yapıldığını gösterir.
Geniş Zaman Örnekleri
- Her sabah kahvaltıdan önce mutlaka elma yer.
- Akşamları hiç sıkılmadan beş saat müzik yaparız.
- Ayda yılda bir sinemaya giderler.
- Kahvenin iyisi burada içilir.
- Yalnız kaldıkça sessizliği dinlersin.
Geniş Zamanın Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi + Olumsuzluk eki (-ma, -me, -maz, -mez) + Şahıs eki
ÖNEMLİ NOT: Geniş zamanın olumsuz çekimlerinde geniş zaman ekleri “-r, -ar, -er” düşer. Diğer kiplerde olumsuzluk yapılırken kip ekleri de kullanılırken geniş zamanın kip eki kullanılmaz. Ayrıca 1. tekil ve 1. çoğullarda olumsuzluk eki “-ma, -me” iken; diğer şahıslarda “-maz, -mez”dir.
| Fiil Kök/Gövdesi | Olumsuzluk Eki | Şahıs Eki |
|---|---|---|
| Otur | ma | m |
| Otur | maz | sın |
| Otur | maz | - |
| Otur | ma | (y)ız |
| Otur | maz | sınız |
| Otur | maz | lar |
B- TASARLAMA/DİLEK KİPLERİ
Tasarlama kiplerinde zaman anlamı yoktur; yani eylemin ne zaman yapıldığını veya yapılacağını bildirmezler. Bu kipler, fiilin yapılma şeklini; gereklilik, koşul-şart, istek ve emir anlamlarıyla ifade etmelerini sağlarlar. Çekimlenme şekilleri haber kipleri ile aynıdır ve dört adet dilek kipi vardır.
1) Gereklilik Kipi (-malı, -meli)
Kip Ekleri
-malı, -meli
Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + -malı, -meli + Şahıs eki
Aşağıda “Çalış(mak)” fiili gereklilik kipinin tüm şahıslarına göre çekimlenmiştir:
| Şahıslar | Fiil Kök veya Gövdesi | Kip Eki | Şahıs eki |
|---|---|---|---|
| 1. Tekil Şahıs | Çalış | malı | (y)ım |
| 2. Tekil Şahıs | Çalış | malı | sın |
| 3. Tekil Şahıs | Çalış | malı | - |
| 1. Çoğul Şahıs | Çalış | malı | (y)ız |
| 2. Çoğul Şahıs | Çalış | malı | sınız |
| 3. Çoğul Şahıs | Çalış | malı | lar |
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Bu kip, eylemin yapılmasının ya da yapılmamasının gerekliliğini ifade etmeye yardımcı olur. Bazen de bu kiple konuşan kişi, konuştuklarına tahmin/olasılık anlamı katabilir.
Gereklilik Kipi Örnek Cümleleri
- İşlerini bitirir bitirmez buraya gelmelisin. (Gereklilik)
- Araba kullanırken emniyet kemerinizi takmalısınız. (Gereklilik)
- Konserde bu şarkıyı çok güzel söylemeliyim. (Gereklilik)
- Bu köşe yazısını yazan İskender Pala olmalı. (Tahmin)
- Üzerindekiler çok ince, üşüyor olmalısın. (Tahmin)
Gereklilik Kipinin Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi + Olumsuzluk eki (-ma, -me) + -malı, -meli + Şahıs eki
| Fiil Kök/Gövdesi | Olumsuzluk Eki | Kip Eki | Şahıs Eki |
|---|---|---|---|
| Unut | ma | malı | (y)ım |
| Unut | ma | malı | sın |
| Unut | ma | malı | - |
| Unut | ma | malı | (y)ız |
| Unut | ma | malı | sınız |
| Unut | ma | malı | lar |
2) Dilek-Şart Kipi (-sa, -se)
Kip Ekleri
-sa, -se
Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + -sa, -se + Şahıs eki
“Dinle(mek)” fiilini dilek-şart kipinin tüm şahıslarına göre çekimleyelim:
| Şahıslar | Fiil Kök veya Gövdesi | Kip Eki | Şahıs eki |
|---|---|---|---|
| 1. Tekil Şahıs | Dinle | se | m |
| 2. Tekil Şahıs | Dinle | se | n |
| 3. Tekil Şahıs | Dinle | se | - |
| 1. Çoğul Şahıs | Dinle | se | k |
| 2. Çoğul Şahıs | Dinle | se | niz |
| 3. Çoğul Şahıs | Dinle | se | ler |
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Bu kip, bir eylemin gerçekleşmesinin başka bir eylemin gerçekleşmesine bağlı olduğunu göstermek için kullanılır. Bu görevi ile cümleye koşul-şart anlamı sağlar, bazen de gerçekleşmesi istenilen/dilenen şeyleri ifade ederken bu kipi kullanılır. Bu görevi ile de cümleye dilek anlamı kazandırır.
Dilek-Şart Kipi Örnek Cümleleri
- Yaz gelse de tatile gitsek. (Koşul= Tatile gitmenin koşulu yazın gelmesidir.)
- Keşke bu yaz ehliyet kursuna yazılsam. (Dilek)
- Biraz gayret etsen şu kemanı çalabileceksin. (Koşul=Keman çalabilmesinin koşulu gayret etmesidir.)
- Yârim yanımda olsa da baksam gözlerine doyasıya. (Dilek)
Dilek-Şart Kipinin Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi + Olumsuzluk eki (-ma, -me) + -sa, -se + Şahıs eki
“Koş(mak)” fiilinin olumsuzunu, dilek şart kipinin tüm şahıslarına göre çekimleyelim:
| Fiil Kök/Gövdesi | Olumsuzluk Eki | Kip Eki | Şahıs Eki |
|---|---|---|---|
| Koş | ma | sa | m |
| Koş | ma | sa | n |
| Koş | ma | sa | - |
| Koş | ma | sa | k |
| Koş | ma | sa | nız |
| Koş | ma | sa | lar |
3) İstek Kipi (-a, -e)
Kip Ekleri
-a, -e
Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + -a, -e + Şahıs eki
Aşağıdaki tabloda “Gönder(mek)” fiili, istek kipinin tüm şahıslarına göre çekimlenmiştir.
| Şahıslar | Fiil Kök veya Gövdesi | Kip Eki | Şahıs eki |
|---|---|---|---|
| 1. Tekil Şahıs | Gönder | e | (y)im |
| 2. Tekil Şahıs | Gönder | e | sin |
| 3. Tekil Şahıs | Gönder | e | - |
| 1. Çoğul Şahıs | Gönder | e | lim |
| 2. Çoğul Şahıs | Gönder | e | siniz |
| 3. Çoğul Şahıs | Gönder | e | ler |
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Bu kip ile konuşan kişi, bir işin, oluşun veya hareketin gerçekleşmesini istemektedir.
İstek Kipi Örnekleri
- Artık hapşırayım da rahatlayayım.
- Fazlaca ağaç dikelim ki şehrimiz nefes alsın.
- Resmini duvarımdan indireyim diyorum, yapamıyorum…
- Biriktirdiğiniz paraları bankaya yatırasınız.
İstek Kipinin Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi + Olumsuzluk eki (-ma, -me) + -a, -e + Şahıs eki
“Tırman(mak)” fiilinin olumsuzunu, istek kipinin tüm şahıslarına göre çekimleyelim:
| Fiil Kök/Gövdesi | Olumsuzluk Eki (ma, me) | Kip Eki | Şahıs Eki |
|---|---|---|---|
| Tırman | ma | (y)a | (y)ım |
| Tırman | ma | (y)a | sın |
| Tırman | ma | (y)a | - |
| Tırman | ma | (y)a | lım |
| Tırman | ma | (y)a | sınız |
| Tırman | ma | (y)a | lar |
4) Emir Kipi (kip eki yoktur)
Kip Ekleri
- Kip eki yoktur yalnızca şahıs ekleri ile çekimi vardır.
- Kendine emir verme anlamı oluştuğundan 1. tekil ve 1. çoğul şahıslar için emir çekimi bulunmaz.
- 2. tekil şahsında ise şahıs eki kullanılmadan sadece fiil kök ya da gövdesi ile çekimleme yapılır.
Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + Şahıs eki
“Kapat(mak)” fiilini emir kipinin tüm şahıslarına göre çekimleyelim;
| Şahıslar | Fiil Kök veya Gövdesi | Kip Eki | Şahıs eki |
|---|---|---|---|
| 1. Tekil Şahıs (Ben) | - | - | - |
| 2. Tekil Şahıs (Sen) | Kapat | - | - |
| 3. Tekil Şahıs (O) | Kapat | - | sın |
| 1. Çoğul Şahıs (Biz) | - | - | - |
| 2. Çoğul Şahıs (Siz) | Kapat | - | ın |
| 3. Çoğul Şahıs (Onlar) | Kapat | - | sınlar |
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Fiilin yapılmasını emir anlamıyla ifade eden, eylemin gerçekleşmesini emir şeklinde belirten kiptir.
Emir Kipi Örnekler
- Hemen yanıma gel.
- Elindekileri masaya bırak üstüne temiz bir şeyler giy.
- Ben gidiyorum sen de burada yalnız kal.
- Babanla konuş belki rahatlarsın.
- Söyle arkadaşına biraz hızlı yürüsün.
Emir Kipinin Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi + Olumsuzluk eki (-ma, -me) + Şahıs eki
“Bırak(mak)” fiilinin olumsuzunu, emir kipinin tüm şahıslarına göre çekimleyelim:
| Fiil Kök/Gövdesi | Olumsuzluk Eki | Kip Eki | Şahıs Eki |
|---|---|---|---|
| - | - | - | - |
| Bırak | - | - | ma |
| Bırak | ma | - | sın |
| - | - | - | - |
| Bırak | ma | - | (y)ın |
| Bırak | ma | - | sınlar |
ÖZETLE
Çekimli fiil, Fiil kök gövde + kip eki + şahıs eki sıralamasından ibarettir. Hangi ekin hangi kipe ait olduğunu bilirseniz bütün çekimli fiil konusuna hakim olur, çekimlemeyi rahatlıkla yapabilirsiniz. Başarılar dileriz.
Anlatımı çok güzel çok açıklayıcı örnekler vermiş. Bu konuyu anlamamıştım bunu okuyunca anlamaya başladım. ???
Bir fiilin çekimli fiil olabilmesi için illa hem kip hem de şahıs eki alması gerekir mi? yoksa ikisinden birini de alsa olur mu?
Fiiler hiçbir ek almadan bir cümle içinde kullanıldığında aslında yine de çekimli haldedirler. Çünkü;
1-Okula erkenden gittik.
2-Okula erkenden git.
1. cümlede “git” fiili “di” geçmiş zaman eki ve “k” 1. çoğul şahıs eki ile çekimlenmiştir.
2. cümlede ise “git” fiilinin hiçbir ek almadığı halde cümledeki anlamından 2. tekil kişi (sen) ve emir kipi ile çekimlendiğini görebiliriz.
Yukarıda “Emir Kipi” konusundan hatırlayınız; 2. tekil şahıs emir kipinin hem şahıs eki hem de kip eki yoktu. Eki olmadığı halde fiile yüklenen bu anlam sayesinde fiil yine de çekimlenmiş sayılır.
‘gel miş ler ‘ de sahıs eki yok bu çekimli fiil sayılırmı ?
“gelmişler” çekimli bir fiildir. Gel (fiil kökü) – miş (öğrenilen geçmiş zaman eki) – ler (3. çoğul şahıs eki)
Görüldüğü gibi sözcük, kip eki ve şahıs ekini de barındırmaktadır.
Gül fiilini şimdiki zaman hikayesi ile 1. Çoğul kişili olarak çekimleyebilir misiniz ?
Gülüyorduk 😉
Sev(mek) fiilini şimdiki zamanın hikayesine göre, olumsuz soru şekliyle 2. çoğul şahısla çekimleyebilir misiniz?
Sev – me – yor mu -(y)- idi – niz? = Sevmiyor muydunuz?
Ya cok harika bi site ama bi sorum olacak mesela gördü fiilini kök kip ve eklerine göre çekimlemeye çalıştım
Gör-dü oluyo gör kok ama dü orda şahıs mı yoksa kip mi?
Gör: Fiil kökü
-dü: Görülen geçmiş zaman eki (yani kip ekidir)
Burada şahıs eki yoktur, fakat şahıs eki almadığı halde eylemin 3. tekil şahıs tarafından yapıldığı anlaşılmaktadır. (3. tekil şahıs eki yoktur 😉 )
Allah sizden razı olsun yarın sınavım var ve derste anlamadığımı burda anladım çok ama çok sağolun
helal olsun hocam çok güzel bir anlatım ve çok güzel örnekler var, inşallah sınavdan yüksek alırım
Şimdiden teşekkürler.Çekimli fiil hep sonda mı olur? Çekimli fiil ve fiilimsiyi nasıl ayırt ederiz?
Acil söylerseniz sevinirim…
Çekimli fiilin cümle içinde yeri bir kurala dayanmaz. Yani cümlenin her yerinde olabilir. Örneğin:
İstanbul’un nazlı dalgalarını uzun uzun izledim. (sonda)
Uzun uzun izledim İstanbul’un nazlı dalgalarını… (ortada)
İzledim İstanbul’un nazlı dalgalarını uzun uzun… (başta)
Çekimli fiil ile fiilimsiyi ayırt edebilmeniz için ise mutlaka fiilimsi eklerini ve bu eklerin hangi görevde kullanıldıklarını bilmeniz gerekmektedir. Fiilimsiler konusunu http://www.turkdilbilgisi.com/fiilimsiler/fiilimsiler.html bu linkten gözden geçirmenizi tavsiye ederiz. Başarılar.
Kır çiçekleri teninde AÇILIR
Kokunun yanında güler küçülür
Bahar mı DESELER yüzün seçilir
Rüyalarda OLSUN GELSEN sevdiğim
Yukardaki dizelerde numarandırılmış
Eylemlerden hangisi diyerlerinden farklı
Bir kiple çekimlenmiştir
Çekimli eylem kipi
açılır = Geniş zaman kipi
deseler = Dilek şart kipi
olsun = Emir kipi
gelsen = dilek şart kipi
hayatımda gördüğüm en güzel site. Hazırlayanın eline sağlık.
çok açıklayıcı.
haykırsam,kollarımı makas gibi açarak
durun,durun bir dünya iniyor tepemizden
çatırtılar geliyor karanlık kubbemizden
çekiyor tebeşirle yekun hattını afet
yukardaki dizelerde kaç çekimli fiil vardir
2-3-4-5-6 çözer misiniz
haykırsam: “-sa” dilek şart kipi – 1. tekil şahıs
durun: “emir kipi (eki yoktur) – “(u)n” ikinci çoğul şahıs eki (2 adet kullanılmıştır)
iniyor: “-yor” şimdiki zaman kipi – 3. tekil şahıs
geliyor: “-yor” şimdiki zaman kipi – 3. tekil şahıs
çekiyor: “-yor” şimdiki zaman kipi – 3. tekil şahıs
yukarıda incelediğimiz kelimeler birer çekimlenmiş fiildir. “Durun” kelimesi 2 adet kullanıldığı için toplam 6 tane çekimlenmiş sözcük vardır diyebiliriz.
Fiilimsiler de mi çekimli fiil oluyor ?
Fiilimsiler “çekim eklerini” yani şahıs ekleri, haber ve dilek kiplerini alamayan sözcükler oldukları için çekimli fiil olmaları mümkün değildir.
Çok güzel bilgiler varmış.Çok teşekkür ederim.Yarınki sınavıma yardımcı oldunuz. 🙂
kanı donmak fiilini geniş zamanda çekimler misinizz?
1. Tekil Şahıs: kanım donar
2. Tekil Şahıs: kanın donar
3. Tekil Şahıs: kanı donar
1. Çoğul Şahıs: kanımız donar
2. Çoğul Şahıs: kanınız donar
3. Çoğul Şahıs: kanları donar
geniş zamanın soru şeklini çok acil yazarmısınız lütfenn
Sev – er – mi – (y) – im
Sev – er – mi – sin
Sev – er – mi
Sev – er – mi – (y) – iz
Sev – er – mi – siniz
Sev – er – ler – mi
anla fiilinin istek kipiyle olumsuz soru şeklini o kişisinde çekimler misiniz
İstek kipinin olumsuz soru şekli yalnızca birinci tekil ve birinci çoğul kişi için mevcuttur.
1. tekil şahıs = anla-ma-(y)a-yım mı?
2. tekil şahıs = –
3. tekil şahıs = –
1. çoğul şahıs = anla-ma-(y)a-lım mı?
2. çoğul şahıs = –
3. çoğul şahıs = –
dolaşıyordu bir su kıyısında cümlesinin çekimli fiili nedir ve bu fiilin hangi kiple çekimlendiğini söylermisiniz lütfen ya acil
dolaşıyordu = “dolaşmak” fiili şimdiki zamanın hikayesi 3. tekil kişi ile çekimlenmiştir.
benim size soracağım soru gereklilik kipide dilek kipine giriyor ama siz gereklilik kipini dilek kipinin dışında koymuşsunuz neden? cevaplarsanız çok sevinirim 🙂
Gereklilik kipi “B- Tasarlama/Dilek Kipleri” ana başlığı altında yer almaktadır, dikkatinizden kaçmış olabilir.
çekimli fiili bilmiyordum ve okuduğum yerlerde anlamıyordum.bu sitede çok iyi anladım.teşşekür ederim
dinle fiilini şimdiki zaman çekimini yaparmısınız ? Olumlu ve olmusuz 😀
“Dinle” fiilinin Olumlu Çekimi
Dinle-yor-um = Dinliyorum (Ünlü daralması meydana gelmektedir)
Dinle-yor-sun = Dinliyorsun
Dinle-yor = Dinliyor
Dinle-yor-uz = Dinliyoruz
Dinle-yor-sunuz = Dinliyorsunuz
Dinle-yor-lar = Dinliyorlar
“Dinle” fiilinin Olumsuz Çekimi
Dinle – me – yor -um = Dinlemiyorum (Ünlü daralması meydana gelmektedir)
Dinle – me – yor -sun = Dinlemiyorsun
Dinle – me – yor = Dinlemiyor
Dinle – me – yor – uz = Dinlemiyoruz
Dinle – me – yor – sunuz = Dinlemiyorsunuz
Dinle – me – yor – lar = Dinlemiyorlar
ayıklasa kipini çekimler misiniz acil lütfen simdiden tesekkurler
1. tekil kişi = Ayıkla-sa-m
2. tekil kişi = Ayıkla-sa-n
3. tekil kişi = Ayıkla-sa
1. çoğul kişi = Ayıkla-sa-k
2. çoğul kişi = Ayıkla-sa-nız
3. çoğul kişi = Ayıkla-sa-lar