FİİL (EYLEM) NEDİR?
Evrendeki her bir varlığı tanımlayan bir isim mevcutken bu varlıkların yapmış oldukları hareketleri, içinde bulundukları durumları, etkilendikleri işleri ifade eden sözcüklere de ihtiyaç duyulmuştur. İşte fiiller bu yönüyle varlıkların yapmış oldukları bir işi, hareketi, oluşu, durumu; kip ve şahıs eki alarak belirten sözcükler olarak karşımıza çıkmaktadır.
Kalk, uyu, sus, sev, yak, yık, bak, koş, tut, dokun, vur, kaldır, taşı, çöz vs.
Bir sözcüğün eylem olup olmadığını anlamak için o sözcüğün hem cümledeki anlamına hem de “-mek, -mak” mastar ekini alıp alamadığına bakmak gerekir. Eylemlerin sonuna bu mastar eklerini getirmek mümkünken isim ve isim soylu sözcükler mastar eklerini alamazlar.
Araba(mak), bilgisaray(mak), güzel(mek), ben(mek), masa(mak)
Gel(mek), oku(mak), yaz(mak), sil(mek), kır(mak), sev(mek), yıka(mak) vs.
ÖNEMLİ NOT:
Bir sözcük mastar eki (-mak, -mek) ile birleştiğinde, örneğin “görmek, yazmak” gibi, o sözcüğün fiil olduğu algısı yaygındır. Ancak bu, büyük bir yanılgıdır. Sözcük mastar eki aldığında, artık o sözcük fiil değil, fiilimsi (isim fiili) haline gelir. Fiil ise sadece “gör, yaz” gibi kısımlardan oluşur. Mastar ekinin kullanılma amacı, bir sözcüğün bir eylem olup olmadığını anlamak içindir. Yukarıdaki örneklerde mastar eklerinin parantez içinde yazılmasının nedeni de budur.
FİİL ÇEŞİTLERİ; İŞ, OLUŞ, DURUM FİİLLERİ
Fiiller karşıladıkları anlamlara göre üçe ayrılmıştır.
1-İŞ (KILIŞ) FİİLLERİ
İş-kılış fiilleri, bir işi veya hareketi anlatan eylemlerdir. Bu tür eylemlerde özne işi gerçekleştirirken, bir nesne de bu işten etkilenir.
Örneğin;
Ahmet, elindeki taşı suya attı.
Cümlesindeki “atmak” sözcüğü, bir iş-kılış fiilidir. “Atmak” eylemi, Ahmet’in (öznenin) etkisiyle bir taşın (nesnenin) üzerinde gerçekleşmiştir.
İPUCU: Bu fiiller nesne alabildikleri için geçişli fiil olarak kabul edilirler. Bu sebeple İş-kılış fiillerinin başına “onu” kelimesini eklediğimizde anlamlı bir ifade oluşur ve “neyi, kimi” sorularına cevap verirler.
ÖRNEKLER:
ONU;
sil(mek), anlat(mak), temizle(mek), yaz(mak), al(mak), taşı(mak), kaldır(mak), tak(mak), iç(mek), kullan(mak), ısıt(mak), topla(mak), çal(mak), karıştır(mak), tara(mak), aç(mak), kapat(mak) araştır(mak), çiz(mek), öde(mek), besle(mek), büyüt(mek), öldür(mek), yut(mak), incit(mek), dengele(mek), dinle(mek), sür(mek), gör(mek), bul(mak), kes(mek), sev(mek), kaz(mak)
Not: Bu eylemlerin örneklerini bulmak için çevrenize bakıp insanların bir nesne üzerinde yaptığı eylemleri tanımlayan fiilleri yazabilirsiniz.
2-OLUŞ FİİLLERİ
Oluş fiilleri, bir varlıkta kendiliğinden meydana gelen değişikliği anlatan fiillerdir. Bu değişiklik, herhangi bir etki veya istemle gerçekleşmez. Oluş eylemi, nesnenin üzerindeki değişimin istem dışı olduğunu ifade eder.
Oluş fiillerinde gizli bir zaman unsuru bulunur ve eylemin gerçekleşmesi için belirli bir sürenin geçmesi gereklidir, çünkü zamanla ortaya çıkan bir durumu anlatırlar.
Örneğin;
Beş sene içinde çok hızlı yaşlandı.
Bu cümledeki “yaşlanmak” eylemi oluş fiilidir. Çünkü yaşlanma eylemini gerçekleştiren bir özne yoktur bu fiil istem dışı, kendiliğinden zaman içinde gerçekleşmiştir.
İPUCU: Bu eylemler nesne alamadıkları için geçişsizlerdir. İş-kılış fiilinden farklı olarak “onu” kelimesini başına getiremezsiniz, dolayısıyla “neyi, kimi” sorularına cevap vermezler.
ÖRNEKLER:ONU;
sarar(mak), karar(mak), morar(mak), küflen(mek), kızar(mak), bayatla(mak), paslan(mak), uza(mak), büyü(mek), sol(mak), acık(mak), ağar(mak), zayıfla(mak), eri(mek), olgunlaş(mak), çürü(mek), yeşer(mek), hastalan(mak), körel(mek), piş(mek), soğu(mak)
3-DURUM FİİLLERİ
Öznenin içinde bulunduğu durumu anlatan fiillerdir. Eylem öznenin kendi iradesi ile gerçekleşmiştir; ancak yapılan işten etkilenen herhangi bir nesne yoktur, nesneye ihtiyaç duyulmaz.
Örneğin;
Bebeğimiz doğduğundan beri ilk kez güldü.
“Gülmek” eylemi, bebeğin içinde bulunduğu durumu ifade etmektedir. Bu eylem, bebeğin kendi iradesiyle gerçekleşmiştir, ancak gülme eyleminden etkilenen herhangi bir nesne bulunmamaktadır. Gülme eylemini gerçekleştirmek için herhangi bir nesneye ihtiyaç duyulmamaktadır.
İPUCU: Bu eylemler nesne alamadıkları için geçişsiz fiillerdir, “neyi, kimi” sorularına cevap veremezler, başına “onu” sözcüğü getirildiğinde anlamsız olur.
ÖRNEKLER:ONU;
Uyu(mak), dinlen(mek), otur(mak), sus(mak), gül(mek), ağla(mak), dur(mak), uzan(mak), çık(mak), yürü(mek), gel(mek), koş(mak), bak(mak), yüz(mek), kork(mak), dur(mak), bulun(mak)
UYARI: Durum fiili olup da nesne alabilen az da olsa örnek vardır:
Örnekler: özlemek, beğenmek…
Bu fiiller hareket belirtmediği için durum fiilidir.
Fiiller Konusunun Diğer Başlıkları
– Fiil Çekimi (Fiillerde Kip, Şahıs, Olumsuzluk, Soru)
– Ek Fiil
– Fiilde Çatı
Daha önce bir çok dil bilgisi konuları anlatan site gördüm fakat Türkçeyi bu kadar duru ve düzgün kullanan bir anlatım görmemiştim gerçekten çok hoş.
Çok iyi anlatmışsınız sınavdan 100 aldım sağolun ☺️
Tebrik ederiz.
On numara site sınava çalışmak isteyen buradan çalışsın.
Ben bayıldım resmen harika bir anlatım pandemi sürecinde okullar açılmadığı için bu siteye başvurdum ve yüz yüze eğitimde hoca ne sorarsa direk cevap verdim.
Acayip güzel hem kısa öz sınava çalışmak için mükemmel bir site tebrikler.
Çok iyi yarın sınavım var çok iyi anladım teşekkür ederim.
Başarılar dileriz.
Benim hocam 2 hafta bunu bize anlatamadı 1 saate öğrendim tebrikler.
Çok yararlı yarın sınavım var ve anlamadığım dek konu buydu hocamdan bile daha iyi anlatmışsınız bu arada 7. sınıfa gidiyorum.
Allah bu siteyi hazırlayan, emeği geçen herkesten razı olsun. Allah ne muradınız varsa versin. Hoca o kadar anlattı boş boş baktım, hele ki fiilimsinin tanımı var ya Allah onu hazırlayandan ayrı razı olur inşallah çok teşekkürler 🙂
Yahu inanılmaz derecede süper ötesi bir site nazar değmesin daha fazla örnek bekliyoruz harikasınız.
Detaylı bir şekilde anlattığınız için çok teşekkürler daha iyi anladım pekiştirmek için çok iyi bir site.
çok teşekkür ederim çok işime yaradı çünkü perfonmans ödevim vardı 100 almamda faydası var
işime yaradı bilgime bilgi katti okuyup oğrenmenızı tavsıye edıyorm 🙂 😉 😀
katılıyorum
Çok teşekkürler acayip yardımcı oldunuz süpersiniz.
Vallahi süper bizim tükçe kurs hocası da buradan anlatıyordu süper anlatım.
Verdiğiniz ve yazdığınız bilgiler için teşekkür ederim.
Biz teşekkür ederiz, iyi çalışmalar.
Ben de bir öğretmenim. Çocuğum benden yardım istedi. Cevabımın yeterli olmadığını fark ettim. İmdadıma siz yetiştiniz. Teşekkürler.
çok teşekkür ederim projeme çok yardımı dokundu
Babam dökülen yaprakları süpürmüş bu cumle durum mu oluş mı yoksa iş mi? Acil cevap lazım yarın sınavım var
süpürmüş= iş fiilidir
Sınavınızda başarılar diliyoruz.
Örnekler vererek çok faydalı oldunuz teşekkür ederim.
sitede çok bilgi verilmiş en çok örneklerin çokluğunu sevdim
Çok teşekkürler çok güzel olmuş yeniden anladım
öl- doğ- filleri oluş mu durum mu??
“Ölmek” ve “doğmak” fiilleri oluş fiilleridir. “Öldürmek” ve “doğurmak” olsaydı iş (kılış) fiili olurdu.
Gerçekten çok teşekkürler sınavım vardı çok yardımcı oldu elleriniz dert görmesin.
Biz teşekkür ederiz. Faydalanmasını istediğiniz arkadaşlarınıza da facebook twitter vb sosyal medya aracılığı ile sitemizi tavsiye edebilirsiniz. Başarılar diliyoruz.
Tüm derslerinizde başarılar diliyoruz.
bu konuyu anlamama çok yardımcı oldunuz konuyu birçok siteden daha önce araştırmıştım fakat anlamamıştım bu anlatın gerçekten konuyu daha iyi anlamamızı sağlıyor teşekkürler
Teşekkür ederim çok işime yaradı sizin sayenizde sınavdan yüksek alıcam allahın izniyle.Gerçi ne kadar teşekkür etsem azdır ama dualarım sizinle Allah razı olsun…
Açıklamalar çok aydınlatıcı, teşekkür ederiz. Bu konu gerçekten kafa karıştırıyor. Örneğin “Her sabah bu yolu yürüyorum.” cümlesinde yürümek durum fiili olma özelliğini sürdürüyor mu yoksa cümle nesne aldığı için iş fiili mi oldu?
durum fiilidir.Çünkü eğer iş fiili olsaydı başına onu kelimesini getirdiğimizde uyardı.onunu yürüyorumm oldumu hayır
iş (kılış) fiili oluyor. Çünkü hem başına “onu” kelimesini getirebiliyor hem de “kimi”, “neyi” sorularını sorduğumuzda cevap alabiliyoruz..
Detaylı bir şekilde anlatımınız ve üslubunuz konuya hakim olmamıza yardımcı oluyor. Teşekkür ederiz.
Çok yararli bir bilgi paylaşimi olmuş. Birkaç siteye daha baktım fakat buradaki gibi bir bilgi bulamdim. Tebrik ediyorum.
Teşekkür ederiz. Başarılar diliyoruz.
bol örnekli yararlı bir çalışma olmuş. ancak bir şey ilave etmek istiyorum. durum fiili olup da nesne alabilen az da olsa örnek var: özlemek, beğenmek… bu fiiller hareket belirtmediği için durum fiilidir.
Nesrin Hanım, vermiş olduğunuz bilgiden dolayı teşekkür ediyoruz. Öğrenci arkadaşların dikkate almaları gerektiği düşüncesiyle yazımıza bu bilgiyi de uyarı olarak ekledik.
Yanlız durum fiillerin örneklerinde 2 tane “yürü(mek)” var 🙂 Şaka bir yana gerçekten verdiğiniz bilgilerin kaynağı sağlam olduğuna inanıyorum. En önemlisi de yazım kurallarına verdiğiniz önemi taktir ediyorum.